DOSTĘPNOŚĆ: NA START, BIBLIOTEKA MAGICZNA, HOGWART
WŚRÓD GWIAZD
PRZEWODNIK DLA POCZĄTKUJĄCYCH
Fiona McLoad
SPIS TREŚCI
1. Astronomia.
2. Ruchy ciał niebieskich.
3. Układ Słoneczny.
4. Gwiazdozbiory.
5. Astrologia.WSTĘP DO ASTRONOMII Astronomia to nauka o ciałach niebieskich, ich budowie, ruchach, pochodzeniu i ewolucji oraz o materii rozproszonej w przestrzeni kosmicznej. Astronomia, a ściślej jej dział zwany kosmologią, zajmuje się także Wszechświatem jako całością. Nazwa astronomia pochodzi z greki: astron (gwiazda) i nomos (prawo).
Astronomię można inaczej określić jako naukę o wszelkich obiektach i zjawiskach znajdujących się poza Ziemią. Dzisiejsza astronomia jest ściśle związana z astrofizyką, która jest zastosowaniem praw fizyki do interpretacji wyników obserwacji astronomicznych. Związek ten jest tak głęboki, że dziś obie dziedziny są właściwie jednością. Mógł on powstać dzięki odkryciu, że ciała niebieskie składają się z takiej samej materii, jak wszystkie inne otaczające nas obiekty.
Obiekty, którymi zajmuje się astronomia, to ogół ciał niebieskich: planety, gwiazdy, gwiazdozbiory, asocjacje gwiazd, gromady gwiazd, galaktyki, mgławice, gromady galaktyk, materia międzygwiazdowa, gaz międzygalaktyczny, materia egzotyczna, materia ciemna, kwazary, czarne dziury i wiele innych. Astronomia zajmuje się badaniem procesów dotyczących tych ciał.
Astronomia jest jedną z najstarszych nauk. Kultury prehistoryczne pozostawiły astronomiczne artefakty, takie jak egipskie piramidy, czy Stonehenge. Cywilizacje, takie jak Babilończycy, Grecy, Chińczycy, Hindusi i Majowie wykonywali metodyczne obserwacje nocnego nieba. Jednakże dopiero wynalezienie teleskopu sprawiło, że astronomia była w stanie przekształcić się w nowoczesną naukę. Historycznie w astronomię włączano tak różne dyscypliny, jak astrometria, astronawigacja, astronomia obserwacyjna, tworzenie kalendarzy, a nawet astrologia. Obecnie pojęcie profesjonalnej astronomii jest niemal tożsame z pojęciem astrofizyki.
W badaniach astronomicznych bardzo pomagają wykresy gwiazd i glob księżyca. RUCHY CIAŁ NIEBIESKICH Ciało niebieskie – każdy obiekt fizyczny, układ powiązanych ze sobą obiektów lub ich struktur, występujący w przestrzeni kosmicznej poza granicą atmosfery ziemskiej. Ciało niebieskie jest przedmiotem zainteresowania astronomii.
Ruchy ciał niebieskich dzielą się na ruch dobowy i na ruchy własne.
Ruchem dobowym nazywa się ruch pozorny, któremu ulegają wszystkie ciała niebieskie wskutek obrotu ziemi dookoła własnej osi. Obrót ziemi dookoła swej osi w kierunku z zachodu na wschód wywołuje złudzenie, jakoby cała kula niebieska obracała się dookoła osi świata w kierunku przeciwnym, czyli ze wschodu na zachód. Okres czasu, w którym ziemia wykonuje całkowity obrót dookoła swej osi nazywamy - dobą. Tor zatoczony przez ciało niebieskie w ciągu jednej doby jest równoległy do równika niebieskiego czyli jest równoleżnikiem deklinacyjnym. Ruchowi dobowemu ulegają wszystkie ciała niebieskie, przy czym ich wzajemne położenie z powodu tego ruchu nie zmienia się.
Wszystkie inne ruchy, a przede wszystkim te, na skutek których ciała niebieskie zmieniają współrzędne równikowe (rektascensję i deklinację), mówiąc inaczej zmieniają położenie względem siebie - nazywamy ruchami własnymi ciał niebieskich. Ruch własny większości ciał niebieskich jest tak minimalny, że możemy je nazwać gwiazdami stałymi. Gwiazdy te podzielono w zamierzchłych czasach na konstelacje, które po dzisiejszy dzień nie zmieniły konfiguracji w sposób widoczny. UKŁAD SŁONECZNY ☉ SŁOŃCE
Gwiazda centralna Układu Słonecznego, wokół której krąży Ziemia, inne planety tego układu, planety karłowate oraz małe ciała Układu Słonecznego. Słońce składa się z gorącej plazmy utrzymywanej przez grawitację i kształtowanej przez pole magnetyczne. Jest prawie idealnie kuliste.
☿ MERKURY
Najbliższa Słońcu planeta Układu Słonecznego. Jako planeta wewnętrzna znajduje się dla ziemskiego obserwatora zawsze bardzo blisko Słońca, dlatego jest trudna do obserwacji. Mimo to należy do planet widocznych gołym okiem i była znana już w starożytności. Merkurego dojrzeć można jedynie tuż przed wschodem lub tuż po zachodzie Słońca. Ukształtowanie powierzchni Merkurego przypomina Księżyc: są na nim liczne kratery uderzeniowe i praktycznie pozbawiony jest atmosfery.
Pierwsze udokumentowane obserwacje Merkurego sięgają pierwszego tysiąclecia p.n.e. Do IV wieku p.n.e. greccy astronomowie uważali, że są to dwa ciała niebieskie: pierwsze widzialne tylko przed wschodem Słońca (nazywali je Apollo), drugie widzialne tylko po zachodzie Słońca (nazywali je Hermesem).
♀ WENUS
Druga pod względem odległości od Słońca planeta Układu Słonecznego. Jest trzecim pod względem jasności ciałem niebieskim widocznym na niebie, po Słońcu i Księżycu. Światło odbite od Wenus powoduje powstawanie cieni. W związku z tym, że Wenus jest bliżej Słońca niż Ziemia, zawsze jest ona widoczna w niewielkiej odległości od niego.
Nazwa planety wzięła się od rzymskiej bogini miłości, Wenus. Z uwagi na fakt, iż na nocnym niebie widoczna jest ona tylko przez około 3 godziny przed wschodem Słońca lub po zachodzie Słońca nazywana jest także Gwiazdą Poranną (Jutrzenką) lub Gwiazdą Wieczorną.
♁ ZIEMIA
Nazywana również światem oraz rzadziej Gają. Trzecia, licząc od Słońca, a piąta co do wielkości planeta Układu Słonecznego. Pod względem średnicy, masy i gęstości jest to największa planeta skalista Układu Słonecznego.
Ziemia jest zamieszkana przez miliony gatunków, w tym przez człowieka, jest jedynym znanym miejscem we Wszechświecie, w którym występuje życie.
W ciągu pierwszego miliarda lat po uformowaniu się Ziemi, wewnątrz jej oceanów pojawiło się życie. Z żyjących na Ziemi organizmów żywych składa się biosfera, która wpływa na jej atmosferę, hydrosferę, litosferę i inne czynniki abiotyczne planety, umożliwiając rozwój i wzrost liczby organizmów aerobowych i anaerobowych oraz powstanie ozonosfery. Rozwój życia na lądzie i w wodzie umożliwiła powłoka ozonowa oraz ziemskie pole magnetyczne, zmniejszając natężenie promieniowania ultrafioletowego, oraz magnetosfera, odbijająca cząstki wiatru słonecznego i promieniowania kosmicznego. Dystans dzielący Słońce od Ziemi, jej właściwości fizyczne oraz jej historia geologiczna są najważniejszymi czynnikami, które pozwoliły organizmom żyć i ewoluować.
♂ MARS
Czwarta według oddalenia od Słońca planeta Układu Słonecznego. Nazwa planety pochodzi od imienia rzymskiego boga wojny – Marsa. Zawdzięcza ją swej barwie, która przy obserwacji z Ziemi wydaje się rdzawo-czerwona i kojarzyła się starożytnym z pożogą wojenną. Postrzegany odcień wynika stąd, że powierzchnia planety zawiera tlenki żelaza. Mars jest planetą wewnętrzną z cienką atmosferą, o powierzchni usianej kraterami uderzeniowymi, podobnie jak powierzchnia Księżyca.
♃ JOWISZ
Piąta w kolejności oddalenia od Słońca i największa planeta Układu Słonecznego. Jego masa jest nieco mniejsza niż jedna tysięczna masy Słońca, a zarazem dwa i pół raza większa niż łączna masa wszystkich innych planet w Układzie Słonecznym. Wraz z Saturnem, Uranem i Neptunem tworzy grupę gazowych olbrzymów, nazywaną czasem również planetami jowiszowymi.
Planetę znali astronomowie w czasach starożytnych, była związana z mitologią i wierzeniami religijnymi wielu kultur. Rzymianie nazwali planetę na cześć najważniejszego bóstwa swojej mitologii – Jowisza.
♄ SATURN
Gazowy olbrzym, szósta planeta Układu Słonecznego pod względem oddalenia od Słońca, druga po Jowiszu pod względem masy i wielkości. Charakterystyczną jego cechą są pierścienie, składające się głównie z lodu i w mniejszej ilości z odłamków skalnych; inne planety-olbrzymy także mają systemy pierścieni, ale żaden z nich nie jest tak rozległy ani tak jasny. Promień Saturna jest około 9 razy większy od promienia Ziemi. Chociaż jego gęstość to tylko jedna ósma średniej gęstości Ziemi, ze względu na wielokrotnie większą objętość masa Saturna jest dziewięćdziesiąt pięć razy większa niż masa Ziemi.
♅ URAN
Gazowy olbrzym, siódma w kolejności od Słońca planeta Układu Słonecznego. Jest także trzecią pod względem wielkości i czwartą pod względem masy planetą naszego systemu. Nazwa planety pochodzi od Uranosa, który był bogiem i uosobieniem nieba w mitologii greckiej, ojcem Kronosa (Saturna) i dziadkiem Zeusa (Jowisza). Choć jest widoczny gołym okiem, podobnie jak pięć innych planet, umknął uwadze starożytnych obserwatorów ze względu na niską jasność i powolny ruch po sferze niebieskiej. Sir William Herschel ogłosił odkrycie planety w dniu 13 marca 1781, po raz pierwszy w historii nowożytnej rozszerzając znane granice Układu Słonecznego. Uran to również pierwsza planeta odkryta przy pomocy teleskopu.
♆ NEPTUN
Gazowy olbrzym, ósma, najdalsza od Słońca planeta w Układzie Słonecznym. Nazwa planety pochodzi od rzymskiego boga mórz Neptuna. Wśród planet Układu Słonecznego jest czwartą pod względem średnicy i trzecią pod względem masy. Neptun jest ponad 17 razy masywniejszy od Ziemi i trochę masywniejszy od swojego bliźniaka, Urana, który ma masę prawie 15 razy większą od masy Ziemi. Krąży wokół Słońca w odległości około 30 razy większej, niż dystans Ziemia-Słońce. Odkryty 23 września 1846 Neptun jest jedyną planetą, której istnienie wykazano nie na podstawie obserwacji nieba, ale na drodze obliczeń matematycznych.
♇ PLUTON
Planeta odkryta w 1930 roku przez amerykańskiego astronoma Clyde’a Tombaugha. Pluton należy do szerszej grupy obiektów transneptunowych. Płaszczyzna, po której się porusza, jest mocno nachylona do płaszczyzny ekliptyki, z silnie ekscentryczną orbitą, która częściowo przebiega bliżej Słońca niż orbita Neptuna. Plutona obiega co najmniej pięć księżyców, z których jeden, Charon, ma tylko o połowę mniejszą średnicę od niego. Na chwilę obecną nie wiadomo o nim nic więcej.
◯ KSIĘŻYC ZIEMSKI
Księżyc (Luna) to jedyny naturalny satelita Ziemi. Jest piątym co do wielkości księżycem w Układzie Słonecznym. Przeciętna odległość od środka Ziemi do środka Księżyca to 384 403 km, co stanowi mniej więcej trzydziestokrotność średnicy ziemskiej. Średnica Księżyca wynosi 3474 km, nieco więcej niż 1/4 średnicy Ziemi. Oznacza to, że objętość Księżyca wynosi około 1/50 objętości kuli ziemskiej. Przyspieszenie grawitacyjne na jego powierzchni jest blisko 6 razy słabsze niż na Ziemi. Księżyc wykonuje pełny obieg wokół Ziemi w ciągu 27,3 dnia (tzw. miesiąc syderyczny), a okresowe zmiany w geometrii układu Ziemia-Księżyc-Słońce powodują występowanie powtarzających się w cyklu 29,53-dniowym (tzw. miesiąc synodyczny) faz Księżyca.GWIAZDOZBIORY Gwiazdozbiór – grupa gwiazd zajmujących określony obszar sfery niebieskiej. Z czasem gwiazdy te połączono w symboliczne kształty i nadano im nazwy pochodzące z mitologii (np. gwiazdozbiór Centaura, Cefeusza itp). Gwiazdy tworzące gwiazdozbiór nie są ze sobą zazwyczaj fizycznie związane, a ich bliskie położenie na niebie jest wywołane geometrycznym efektem rzutowania ich położeń na sferę niebieską.
Tradycja łączenia gwiazd w symboliczne kształty, które nazywamy gwiazdozbiorami, sięga niepamiętnych czasów starożytnych. Najstarsze zachowane wzmianki pochodzą z ok. 4000 lat p.n.e.
Około V wieku p.n.e. Babilończycy podzielili strefę nieba, w której odbywa się pozorny ruch słońca, najpierw na 6, a następnie na 12 odcinków, które nazwano zodiakiem. Ptolemeusz w swoim Almageście wyróżnił 48 konstelacji (z czego w dzisiejszym użyciu zachowało się 47). Były to znane starożytnym konstelacje nieba północnego i częściowo równikowego (z kilkoma wyjątkami większych konstelacji południowych, jak: Centaur, Argo, Erydan czy Wieloryb).
GWIAZDA POLARNA
Widoczna gołym okiem gwiazda położona najbliżej północnego bieguna niebieskiego. Na to, która z gwiazd jest obecnie Gwiazdą Polarną, ma wpływ precesja osi ziemskiej. Gwiazda Polarna niemal nie zmienia położenia w ciągu nocy. Dzięki temu była od wieków wykorzystywana do znajdowania kierunków świata (leży zawsze na północy) oraz do wyznaczania szerokości geograficznej sekstantem.
GWIAZDOZBIÓR ANDROMEDY
Nazwa konstelacji pochodzi z mitologii greckiej. Andromeda była córką króla Etiopii, Cefeusza (Kefeusa) i Kasjopei. Obie kobiety były niezwykle urodziwe. Próżna Kasjopea zaczęła głosić, że ona i jej córka są piękniejsze niż którakolwiek z morskich nimf - nereid. Nimfy poprosiły Posejdona, aby ten bronił ich honoru. Boski Posejdon w swoim gniewie zesłał na królestwo Cefeusza morskiego potwora. Aby ratować swoje ziemie, król udał się po radę do oazy Siwa na Pustynię Libijską, do wyroczni Ammona. Wyrocznia przepowiedziała, że jedynym ratunkiem dla Etiopii jest złożenie w ofierze potworowi córki Cefeusza. Tak też uczyniono. Księżniczkę oddano w ofierze potworowi morskiemu Ketosowi (identyfikowanemu także jako wieloryb), aby odwieść go od zamiaru zatopienia królestwa. Została przykuta łańcuchami do skał na wybrzeżu i wystawiona na pożarcie. Andromedę od śmierci wybawił Perseusz, powracający z wyprawy po głowę Meduzy, który zabił potwora i w nagrodę za to poślubił Andromedę. Z tego związku narodziło się sześciu synów, wśród nich Peres – przodek Persów, oraz córka Gorgofona – królowa Sparty. Po śmierci Andromedy Atena umieściła ją na nieboskłonie pomiędzy Perseuszem i Kasjopeją. Tylko konstelacja Ryb oddziela Andromedę od gwiazdozbioru potwora morskiego - Wieloryba. W średniowiecznych mapach Andromeda jest przedstawiana z dwiema skałami, do których została przykuta.
GWIAZDOZBIÓR BARANA
Gwiazdy Barana przedstawiały w starożytnych kulturach odrodzenie, bo łączyły się z wiosenną równonocą. Później zaczęły reprezentować słynnego barana ze Złotym Runem. Już Sumerowie widzieli w gwiazdach tego gwiazdozbioru obraz barana, a kolejne cywilizacje włączały go do własnych mitologii. Jego nazwa wywodzi się od mitologicznego skrzydlatego złotego barana Chrysomallosa. Hermes, posłaniec bogów, zobaczył, że dzieci króla Atamasa, bliźnięta Fryksos i Helle są źle traktowani przez ich macochę Ino, więc wysłał barana, by je uratować. Dzieci uczepiły się barana, i doleciały do Kolchidy u podnóża Kaukazu. Król Kolchidy Ajetes chętnie je przyjął i dał Fryksosowi swoją córkę za żonę. Baran został złożony w ofierze w świętym gaju, a jego runo zamieniło się w złoto i zostało powieszone na drzewie. Pilnował go smok, który nigdy nie zasypiał. W podzięce za ocalenie baran został ofiarowany Zeusowi i umieszczony wśród gwiazd. Złote runo zaś zostało podarowane królowi Kolchidy i stało się później celem wyprawy Argonautów, którzy płynęli na okręcie Argo (patrz też: Kil, Rufa i Żagiel) dowodzeni przez Jazona.
Inna wersja mówi, że siostra Fryksosa szybująca wraz z nim nie zachowała ostrożności i w okolicach cieśniny oddzielającej Europę od Azji wpadła do morza. Od tej pory dla Greków cieśnina nosiła nazwę Hellespontu; obecnie znana pod nazwą Dardaneli.
GWIAZDOZBIÓR BLIŹNIĄT
Obszar nieba określany dziś jako konstelacja Bliźniąt, a w szczególności dwie jego najjaśniejsze gwiazdy, prawie we wszystkich kulturach był łączony z lokalnymi mitami. W Egipcie obiekty te identyfikowano z parą kiełkujących ziaren, natomiast w kulturze fenickiej przypisywano im postać pary kozłów. Najbardziej jednak powszechną interpretacją jest opis oparty na mitach greckich, w których ten obszar nieba przedstawia bliźnięta trzymające się za ręce, Kastora i Polluksa. Należeli oni do załogi statku Argonautów, byli synami Ledy, a ojcem każdego z nich był kto inny: Kastora – król Sparty Tyndareos, Polluksa – sam Zeus. Ich siostra Helena została królową Sparty, a jej uprowadzenie przez Parysa doprowadziło do Wojny Trojańskiej. Bliźnięta mieli liczne wspólne przygody. Herkules uczył się od Polluksa sztuki władania mieczem. Kastor i Polluks z powodu uczucia do Phoebe i Hilarii zostali wplątani w walkę z inną parą bliźniąt, Midasem i Lynceusem. Lynceus zabił Kastora, ale Zeus w rewanżu zabił piorunem Lynceusa. Nieśmiertelny Polluks nieustannie rozpaczał z powodu śmierci brata i marzył o tym, by podążyć za nim do Hadesu. Zeus z litości pozwolił im mieszkać na przemian w Hadesie i na Olimpie. Po śmierci Kastora jego brat Polluks poprosił Zeusa o obdarzenie brata nieśmiertelnością. Najważniejszy z greckich bogów postanowił wtedy umieścić obu braci na niebie.
Gwiazdozbiór nie jest trudny do odnalezienia. Większość gwiazd tworzących zarys konstelacji świeci z jasnością mniejszą niż 4 magnitudo i tym samym stanowią łatwe obiekty obserwacyjne. Istnieje kilka sposobów na odnalezienie Bliźniąt na niebie. Można wykorzystać gwiazdy: Syriusza w Wielkim Psie oraz Procjona w Małym Psie. Łuk przechodzący przez te obiekty wskaże na Polluksa i Kastora. Inny sposób polega na wykorzystaniu gwiazd znajdujących się w konstelacji Oriona. Linia utworzona z gwiazd Rigel i Alnitak kieruje na Polluksa, natomiast linia utworzona z gwiazd Mintaka i Betelgezy wskaże Kastora.
GWIAZDOZBIÓR BYKA
Byk to kolejne przebranie Zeusa, boga uwodziciela, którego sposób na śmiertelne kobiety polegał na przeobrażeniu się w nieodparte obiekty pożądania.
Sumeryjczycy nazywali tę konstelację Świetlnym Bykiem, natomiast Egipcjanie czcili ją jako Ozyrysa-Apisa. Grecy łączyli gwiazdozbiór z uwiedzeniem przez Zeusa Europę , córkę fenickiego króla Agenora. Mit mówi o przystojnym byku, który zbliżył się do Europy, gdy ta przebywała na plaży. Oczarowana przez piękne stworzenie, usiadła mu na grzbiecie. Byk popłynął na Kretę, gdzie Zeus ujawnił, kim jest, i uwiódł Europę. Z tego związku narodził się między innymi Minos, późniejszy król Krety.
W obszarze Byka znajdują się jeszcze dwa obiekty, które powiązane są z mitami – Hiady i Plejady. Plejady były córkami Atlasa, skazanego na podtrzymywanie sklepienia niebieskiego za opowiedzenie się po stronie tytanów w wojnie z bogami olimpijskimi. Plejady popełniły samobójstwo ze smutku, którego przyczyną był srogi wyrok Zeusa. Ten z litości umieścił całą siódemkę na niebie. Inny z mitów opisuje, jak córki Atlasa i nimfy morskiej okeanidy Plejone zostały napadnięte wraz z matką przez Oriona. Udało się im uciec, lecz Orion się nie poddawał i ścigał je przez siedem lat. Zeus , chcąc upamiętnić ten pościg umieścił Plejady na niebie, tuż przed Orionem. Hiady, które też były córkami Atlasa, to druga widzialna nieuzbrojonym okiem gromada, tworząca głowę byka. Kiedy zginął ich brat Hias, rozszarpany przez lwa lub dzika, nieustannie płakały. Zostały również umieszczone przez bogów na niebie, a Grecy wierzyli, że ich łzy są znakiem nadciągającego deszczu.
Jeszcze inny mit opowiada o miłości Zeusa do nimfy Io. Boski kochanek zmienił nimfę w jałówkę, chcąc ją ukryć przed swą zazdrosną małżonką Herą. Podejrzliwa bogini rozkazała schwytać Io i oddała pod straż stuokiego Argosa. Wysłany przez Zeusa Hermes zabił czujnego strażnika. Wówczas Hera zesłała na Io dokuczliwego gza,który dręczył ją i ścigał po całym świecie . W końcu Io dotarła do Egiptu. Tam odzyskała ludzką postać i została pierwszą królową tego kraju.
Na mapach nieba gwiazdozbiór przedstawia tylko połowę postaci byka – głowę wraz z tułowiem.
Gwiazdozbiór ten na niebie sąsiaduje m.in. z konstelacją Oriona, tworząc wielką scenę polowania.
GWIAZDOZBIÓR CENTAURA
Gwiazdozbiór symbolizuje centaura – mitycznego pół człowieka, pół konia. W opowieściach Greków centaury tworzyły prymitywne, dzikie plemię, które nierzadko porywało ludzi i łatwo się upijało. Na niebie znalazł się nieśmiertelny Chiron, najmądrzejszy z centaurów. Uznawano go również za najbardziej cywilizowanego osobnika tego gatunku. Był synem Kronosa, króla tytanów i morskiej nimfy Filyry. Był nauczycielem wielu znanych postaci, między innymi Jazona, Heraklesa, Achillesa. Jego najzdolniejszym uczniem był syn Apolla, Asklepios, który został najlepszym uzdrowicielem starożytnego świata. Został uwieczniony wśród gwiazd, przez Zeusa, po tym jak Herakles przypadkowo uśmiercił go zatrutą strzałą (podczas wykonywania czwartej pracy). Cierpiał z bólu tak mocno, że wybrał śmierć, przenosząc swoją nieśmiertelność na Prometeusza.
GWIAZDOZBIÓR FENIKSA
Według legendy feniks był nieprawdopodobnie pięknym mitycznym ptakiem, który miał jakoby żyć 500 lat. Pod koniec życia z cynamonowej kory i kadzideł zbudował gniazdo, w którym umierał, jak twierdzą niektórzy, w płomieniach. Z jego prochów rodził się mały feniks. Śmierć i odrodzenie były postrzegane jako symbol codziennego wschodu i zachodu Słońca.
Grupa gwiazd tworząca Feniksa była uważana przez różne kultury za ptaka. Konstelację nazywano Gryfem, Orłem, Młodymi Strusiami (Arabia) i Ognistym Ptakiem (Chiny).
GWIAZDOZBIÓR JEDNOROŻCA
Gwiazdozbiór zajmuje całkiem spory obszar nieba, ale ponieważ ani jedna ze starożytnych kultur nie łączyła z nim żadnej figury, więc nie ma związanej z nim opowieści mitologicznej. Ten gwiazdozbiór nieba równikowego został zaproponowany w 1624 roku przez niemieckiego astronoma Jakoba Bartscha, przypisywany jest również Janowi Heweliuszowi, który jako pierwszy zamieścił go w wydanym (pośmiertnie) w 1690 roku atlasie Firmamentum Sobiescianum. Zasługę stworzenia gwiazdozbioru przypisuje się także Petrusowi Planciusowi, który wyrysował go w 1624 roku na swoim globusie niebieskim. Prawdopodobnie inspirację czerpał z Pisma, gdzie czasem wspomina się stworzenie zwane jednorożcem. Nowa konstelacja szybko została przyjęta przez innych astronomów i tak zostało do dzisiaj. Przedstawiany jako rumak z rogiem na czole, nawiązuje do legendarnego jednorożca, symbolu niewinności i rozwagi.
GWIAZDOZBIÓR KASJOPEI
Według legendy Kasjopeja była piękną, lecz zarozumiałą królową Etiopii, żoną króla Cefeusza (Kefeusa) i matką Andromedy. Legendarne wierzenia przedstawiają królową jako kobietę zarozumiałą i samolubną, uważającą się za piękniejszą niż słynne ze swej urody nimfy nereidy. Chełpiąc się swym urokiem, rozgniewała nimfy, które w odwecie poskarżyły się Posejdonowi. Amfitryta, żona Posejdona wraz z morskimi nereidami wzburzyły wody, powodując powodzie. Król mórz zesłał na królestwo Kasjopei potwora morskiego Ketosa, na niebie wyrażonego w postaci gwiazdozbioru Wieloryba, który pustoszył kraj. Kasjopeja, nazywana też „gwiazdą królestwa Etiopii”, po swojej śmierci dostała się na niebo, gdzie do dziś zasiada na tronie. Na niebie jest przedstawiona, gdy siedzi na krześle, czesząc włosy. Mściwe nereidy zadbały jednak o srogą karę dla królowej – została umieszczona blisko bieguna niebieskiego, czasem zwisając niegodnie głową do dołu.
Odnalezienie gwiazdozbioru na niebie nie jest zadaniem szczególnie trudnym. Doprowadzi do niego przedłużenie odcinka łączącego Gwiazdę Polarną z ostatnią gwiazdą dyszla Wielkiego Wozu. Najjaśniejsze gwiazdy konstelacji tworzą charakterystyczną figurę przypominającą kształtem nieco rozchyloną literę W, wokół której w dużym obszarze nieba brakuje jasnych gwiazd. Caph, Schedar, Cih, Ruchba oraz Segin – rozpoznawalna nocna piątka.
GWIAZDOZBIÓR ORIONA
Jest powszechnie znaną charakterystyczną grupą gwiazd, rozciągającą się w poprzek niebieskiego równika. Chaldejczycy nazywali te gwiazdy Tammuz, dla Syryjczyków był to olbrzym Al Jabbar. Egipcjanie widzieli tam Sahu, duszę Ozyrysa. Być może wręcz orientowali swe piramidy względem pozycji tych gwiazd na niebie. Ponieważ odnalezienie konstelacji jest łatwe, z gwiazdozbiorem tym łączy się wiele mitów. W mitologii greckiej Orion był myśliwym. Posejdon (jego ojciec) obdarzył go umiejętnością chodzenia po wodzie. Zakochany był w Plejadach, które nieustannie goni na niebie. Chełpił się, że może zabić każde stworzenie, a został ukąszony przez skorpiona i od tej pory znajdują się na przeciwnych stronach nieboskłonu. Jego pies – Syriusz – jest najjaśniejszą gwiazdą nocnego nieba i stanowi część konstelacji Wielkiego Psa.
W innej z wersji greckiego mitu w Orionie zakochała się Artemida, bogini Księżyca i polowania. Apollo, jej brat bliźniak, namówił siostrę, by ta strzeliła z łuku w kierunku odległej sylwetki pływającej w morzu. Artemida nie wiedziała, że był to Orion, wycelowała, i jej strzała zabiła pływaka. Dopiero wtedy bogini zorientowała się, co uczyniła. Podobno to jej żal spowodował, że światło Księżyca jest takie zimne. Umieściła pomiędzy gwiazdami ciało myśliwego wraz z jego pupilami, Wielkim Psem i Małym Psem, które znajdują się na niebie na wschód od Oriona.
GWIAZDOZBIÓR PANNY
Prawie wszystkie starożytne kultury łączyły gwiazdy tej konstelacji z dziewicą lub boginią. Starożytni Babilończycy widzieli na niebie kłos z ziarnami oraz liść palmy. Najjaśniejsza gwiazda nadal nazywana jest Kłosem. Gwiazdozbiór wiązany był również z radliną ziemi rozrywaną pługiem, dlatego też z tą częścią nieba Babilończycy wiązali płodność swoich ziem. Rzymianie też wybrali związek z rolnictwem i nazywali tę konstelację Ceres, od imienia bogini żniw. Według starożytnych Greków i Rzymian widzieli w tym fragmencie nieba postać kobiety. W niektórych mitach była to Demeter, córka Chronosa i Rei, bogini urodzaju, trzymająca kłos pszenicy, którym jest najjaśniejsza gwiazda w gwiazdozbiorze – Spica. W innych Astrea ważąca sprawiedliwość na znajdującej się w pobliżu Wadze. Jeszcze inny mit wiązał ją z Erigone. Erigona była córką Ikariosa, która powiesiła się po uzyskaniu informacji, że pijani pasterze zamordowali jej ojca. Na niebie umieścił ją Dionizos, który przekazał Ikariosowi tajemnicę wyrobu wina. Utożsamiana również z grecką boginią sprawiedliwości Dike, córką Zeusa i Temidy, która opuściła Ziemię i wzleciała do nieba, kiedy zachowanie ludzi stawało się coraz gorsze, ale również boginie pełniące podobne funkcje w innych kulturach (w Mezopotamii – Astarte, w Egipcie – Izyda, w Grecji – Atena. Inny mit mówi o Persefonie, niedostępnej królowej podziemia porwanej przez Plutona. Natomiast w okresie średniowiecza utożsamiano Pannę z Matką Boską.
GWIAZDOZBIÓR PEGAZA
Historia skrzydlatego konia jest powiązana z dwoma greckimi herosami: Perseuszem i Bellerofontem oraz z Zeusem.
Wyobraża mitologicznego skrzydlatego rumaka, powstałego z krwi Meduzy uśmierconej przez Perseusza, który dosiadając go przybył z pomocą księżniczce Andromedzie. Po narodzinach odleciał na górę Helikon, zamieszkaną przez muzy. Za uderzeniem kopyta Pegaza, wytrysnęło źródło natchnienia poetów Hippokrene u podnóża gór Helikon. Po śmierci Zeus umieścił go na niebie. Na mapach nieba postać Pegaza przedstawia tylko połowę tułowia z głową i skrzydłami.
Kiedy Perseusz zabił gorgonę Meduzę, krople jej krwi spadły na ziemię i spłodziły skrzydlatego konia Pegaza. Dalsza historia Pegaza związana jest z herosem Bellerofontem, który dzięki pomocy Ateny i otrzymanego od niej złotego wędzidła zdołał go dosiąść. Razem doświadczyli wielu przygód. Bellerofont zademonstrował wartość sił powietrznych, kiedy zabił zionącą ogniem Chimerę, potwora z głową lwa, ciałem kozy i ogonem węża, za pomocą strzał strzelając spoza zasięgu jej straszliwego oddechu. Brał również udział w wojnie przeciwko Amazonkom. Pod koniec życia Bellerofont próbował dostać się na Olimp, aby dosięgnąć bogów. Pegaz w końcu zrzucił Bellerofonta i udał się na Olimp, gdzie został przyjęty do stajni Zeusa. Do końca swoich dni służył Zeusowi, któremu przynosił grzmoty i błyskawice. Po śmierci został umieszczony przez Zeusa na niebie.
Gwiazdozbiór przedstawia tylko przednią połowę konia; jego tułów wyznaczają cztery gwiazdy, tworzące asteryzm zwany Wielkim Kwadratem Pegaza. Jedna z nich, niegdyś oznaczana jako δ Pegasi, należy obecnie do konstelacji Andromedy.
GWIAZDOZBIÓR RAKA
Wiele postaci mitologicznych musiało spotkać się z nieznanym niebezpieczeństwem, wykonać coś niemal niemożliwego lub zabić niepokonanego potwora, żeby zapracować sobie na miejsce na firmamencie. Rola Raka była jednocześnie krótka i mało widowiskowa[1]. Rak jest gwiazdozbiorem starożytnym, związanym ze słynnymi dwunastoma pracami Heraklesa. Gwiazdozbiór ten przedstawia wielkiego raka, który na rozkaz bogini Hery zaatakował znienawidzonego przez nią Heraklesa, syna Zeusa i mykeńskiej księżniczki Alkmeny[2]. Skorupiak poległ w walce z herosem, jednak pani nieba doceniła jego ofiarę i z wdzięczności umieściła na nieboskłonie (podobnie jak hydrę).
Według Eratostenesa po pokonaniu Tytanów bogowie olimpijscy musieli się rozprawić z Gigantami. Dwaj bogowie, Dionizos i Hefajstos, jechali na bitwę na osłach. Kiedy się zbliżali, ich osły zaczęły ryczeć, a Giganci, którzy nigdy wcześniej nie słyszeli ryku osła, uciekali w popłochu. Dionizos wyniósł skromne osły na niebo i umieścił je obok siebie po obu stronach małego pasemka zwanego przez Greków Phatne 'żłób'. Teraz wiemy, że to pasemko jest gromadą gwiazd, popularnie nazywaną Ulem, ale znana też jako Praesepe, która to łacińska nazwa oznacza zarówno 'żłób' jak i 'ul'.
W starożytnym Egipcie widziano w nim skarabeusza, świętego chrząszcza, symbol nieśmiertelności.
GWIAZDOZBIÓR RYB
Grecy zapożyczyli tę konstelację z Babilonu. Według greckiego mitu dwie ryby tej konstelacji przedstawiają Afrodytę i jej syna Erosa. Mit z nią związany odnosi się do początków istnienia bogów greckich i ich walki z tytanami i gigantami. Po tym jak bogowie olimpijscy pokonali tytanów i wyrzucili ich z nieba, Gaja – matka Ziemia – wykorzystała ostatnią szansę i wezwała Tyfona, najstraszniejszego potwora, jakiego świat widział. Jego uda były olbrzymimi wężami, a kiedy unosił się w powietrzu jego skrzydła przesłaniały słońce. Miał sto smoczych głów, a ogień tryskał mu z każdego oka. Potwór czasem mówił delikatnym głosem, który mogli zrozumieć bogowie, ale czasem ryczał jak byk czy lew albo syczał jak wąż. Przerażeni olimpijczycy uciekli, a Eros i Afrodyta zamienili się w ryby i zniknęli w morzu. Żeby się nie zgubić w ciemnych wodach Eufratu (wg innych wersji – w Nilu ), połączyli się sznurem. W innej wersja tej legendy dwie ryby podpłynęły i uratowały Afrodytę i Erosa, zabierając ich na swoich grzbietach.
Niekiedy też kojarzony z dziećmi ryby, która ocaliła przed utonięciem egipską boginię Izydę.
Na niebie gwiazdozbiór ten przedstawiony jest jako dwie ryby płynące w prostopadłych kierunkach, ale połączone ze sobą sznurem. Punkt, w którym łączą się dwa sznury, jest oznaczony gwiazdą alfa Piscium. Asteryzm Diadem stanowi ciało południowej ryby.
GWIAZDOZBIÓR SKORPIONA
Skorpion to jeden z najstarszych znanych gwiazdozbiorów. Pięć tysięcy lat temu rozpoznawany był przez cywilizację Sumerów. Już wtedy był to Gir-Tab (Skorpion). Historia Skorpiona jest ściśle związana z historią Oriona. Orion był potężnym myśliwym. Stał się tak pewny siebie, że ogłosił, iż jest wstanie zabić wszystkie zwierzęta na Ziemi.
W mitologii greckiej Skorpion był tym, który zabił Oriona. Według jednej z legend Gaja wysłała skorpiona po tym, jak Orion próbował zgwałcić Artemidę, grecką boginię przyrody i łowiectwa. Inna mówi, że to Matka Ziemia wysłała skorpiona, by upokorzyć Oriona, gdyż ten przechwalał się, że potrafi zabić każdą dziką bestię. Walka trwała bardzo długo, w końcu Orion zmęczył się i zasnął. Wtedy skorpion śmiertelnie go użądlił. Przyczyną upadku była jego pycha. Pojedynek skorpiona z Orionem był na tyle widowiskowy, że oglądający go Zeus postanowił walczących umieścić na niebie. Orion został umieszczony niemal naprzeciwko skorpiona, swojego przeciwnika.
Orion wschodzi tylko wtedy, gdy Skorpion zajdzie, a kiedy Skorpion wschodzi, Orion znika za horyzontem.
Grecy uważali, że konstelacja Skorpiona składa się z dwóch części: kleszczy i ciała. Później Rzymianie z wydłużonych kleszczy greckiego Skorpiona utworzyli nowy gwiazdozbiór – Wagę.
GWIAZDOZBIÓR SMOKA
Smoki występują w wielu starożytnych mitach, nic więc dziwnego, że można znaleźć je także na niebie. Nazwa jest ściśle związana z mitologiczną opowieścią o dwunastu pracach Heraklesa. Jedno z zadań polegało na wykradnięciu z ogrodu Hesperyd złotych jabłek, które Gaja podarowała Herze w czasie ślubu z Zeusem. Strażnikiem wyznaczonym przez Herę do pilnowania tego podarunku był potężny smok o stu głowach – Ladon. Zwykł on owijać się wokół pnia drzewa, zagradzając drogę do niego. Herakles przy wykonywaniu tej pracy skorzystał z pomocy Atlasa – tytana. Karą Atlasa za udział w tytanomachii był obowiązek utrzymywania na swoich barkach całej kuli ziemskiej. Herakles zaproponował Atlasowi, że w ramach rewanżu za pewną przysługę na jakiś czas go zastąpi. Heros chciał, aby to Atlas przyniósł mu złote jabłka z ogrodu Hesperyd, a tytan przystał na te warunki. Pozostał jeszcze problem strażnika drzewa, jednak i z nim herosowi udało się uporać – strzała z jego łuku przeleciała ponad murem i śmiertelnie trafiła smoka. Atlas, po przekazaniu kuli ziemskiej Heraklesowi, mógł wtedy bez obaw udać się do ogrodu po złote jabłka. Gdy Hera dowiedziała się o losie Ladona, bolejąc po jego stracie, umieściła jego wizerunek na niebie, blisko bieguna. Na niektórych starych mapach nieba można zobaczyć oba gwiazdozbiory: Heraklesa (Herkulesa) i Smoka, przy czym Herakles swoją lewą nogę trzyma na głowie smoka. W innej wersji smok, który nie zasypiał, pilnował Złotego Runa; Jazonowi udało się ukraść skarb po uśpieniu smoka.
Przeważnie kojarzona z potworem reprezentującym siły chaosu, sprzeciwiające się uznanym bogom. W Babilonii była to Tiamat.
Starożytna chińska astrologia lokalizowała gwiazdozbiór Smoka między Małą i Wielką Niedźwiedzicą. Był utożsamiany z pozytywną siłą sprawczą.
GWIAZDOZBIÓR STRZELCA
Najwcześniejsze informacje o grupie gwiazd znanej dzisiaj jako Strzelec pochodzą od Sumerów, którzy identyfikowali ją z Nergalem. Był to bóg zsyłający zarazę, który władał światem podziemnym. Przedstawiany był jako postać z dwiema głowami. Jedna to głowa pantery, druga była głową człowieka, a zamiast końskiego ogona miał żądło skorpiona. Sumeryjczycy nazywali tę postać Pablisag (w wolnym tłumaczeniu „najważniejszy przodek”).
Grecy przejęli ten gwiazdozbiór, ale w czasach hellenistycznych istniały rozbieżności co te konstelacje przedstawiają. Aratus opisał je jako dwa oddzielne gwiazdozbiory, Strzały i Łucznika. Inni grecy wiązali ich kształt z centaurem Chironem, umieszczonym na niebie, by prowadził argonautów do Kolchidy. Ta interpretacja powodowała omyłkową identyfikację Strzelca z samym Chironem, który był już na niebie jako Centaur. Eratostenes z kolei argumentował, że gwiazdy Strzelca nie mogły przedstawiać Centaura dlatego, że centaury nie używały łuków. Wyobraża jednego z mitologicznych pół koni, pół ludzi, mądrego i przyjaznego ludziom centaura Krotosa, syna Pana i nimfy Eufemii, ulubieńca muz, umieszczonego na niebie przez bogów Olimpu m.in. za wynalezienie łuku. Przedstawiany z napiętym łukiem wycelowanym w serce sąsiedniego Skorpiona. Konstelacja Strzelca jest starsza od gwiazdozbioru Centaura, wyobrażającego mądrego i pokojowo nastawionego Chirona; Strzelec ma w tradycyjnych przedstawieniach wyraźnie groźny wygląd. Na starych mapach gwiazdozbiór ten jest nazywany Centaurem, ale w mitologii greckiej funkcjonuje jako satyr. Na niektórych mapach nieba u przednich nogach Strzelca gwiazdy zaznaczone są w postaci wieńca na pamiątkę jednej z gier rozgrywanych przez Krotosa. Grecy wyobrażali sobie Krotosa jako stworzenie dwunożne, podobne do Pana, ale z końskim ogonem. Uważano go za wynalazcę łucznictwa, często polującego konno i mieszkającego razem z muzami na górze Helikon.
Strzelec nie zawsze i nie wszędzie kojarzył się z postacią centaura. W atlasach chińskich w jego miejscu znajdował się tygrys, od którego został nazwany jeden z gwiazdozbiorów chińskiego zodiaku.
Hebrajczycy widzieli w znaku Strzelca Goga, wroga Izraela.
Natomiast Julius Schiller, główny orędownik nieudanej „chrystianizacji” nieba, zastąpił Strzelca Apostołem Mateuszem.
Wreszcie Rzymianie zdecydowali się na interpretację, że jest to centaur, ale taki, który strzelał z łuku. Współczesna nazwa ma korzenie w czasach starożytnego Rzymu: Sagitta po łacinie oznacza 'strzałę'.
GWIAZDOZBIÓR WAGI
Sumeryjczycy nazywali gwiazdy konstelacji Zib-ba an-na ('równowagą nieba'). W ich czasach jesienna równonoc na półkuli północnej miała miejsce, gdy Słońce znajdowało się właśnie w gwiazdozbiorze Wagi. Sumeryjczycy łączyli też tę grupę z osądem żywych i umarłych, ale taka interpretacja chyba ominęła kolejne cywilizacje, aż zaczęli ją stosować Rzymianie w I w. przed Chr. Stworzyli nowożytną konstelację Wagi z gwiazd, które Grecy uważali za wyciągnięte szczypce Skorpiona. Wierzyli, że Księżyc znajdował się w znaku Wagi, kiedy zakładano Rzym, i uważali Wagę za symbol równowagi i porządku oraz modernizującego wpływu samego imperium. Starożytni Grecy uważali, że gwiazdozbiór przedstawia szczypce skorpiona i stąd wzięły się nazwy najjaśniejszych gwiazd Wagi, które oznaczają „północne szczypce” i „południowe szczypce”. Wynikało to z faktu, że gwiazdozbiór Skorpiona sąsiaduje z gwiazdozbiorem Wagi. Obecne utożsamianie konstelacji z wagą upowszechniło się w czasach rzymskich. W starożytnym Rzymie, na skutek przejęcia nazwy z Chin i Indii, zaczęto używać nazwy Waga. Gwiazdozbiór przedstawiany jest jako postać kobieca (Astrea, rzymska bogini sprawiedliwości), trzymająca szalę wagi lub samą wagę. W astrologi Waga jest siódmym znakiem zodiaku, rządzącym okresem od ok. 22 września do ok. 23 października. Waga jest jedyną konstelacją Zodiaku, która przedstawia nie żywą istotę, ale przedmiot. Jest najmłodszym gwiazdozbiorem astrologicznego Zodiaku.
GWIAZDOZBIÓR WĘŻOWNIKA
Ophiuchus literalnie znaczy „posiadacz węża”. Dostrzeżenie starszego człowieka z wężem wymaga sporej wyobraźni. Wężownik jest utożsamiany z Asklepiosem, synem Apolla i nimfy Koronis, greckim bogiem sztuki lekarskiej, który miał moc wskrzeszania zmarłych. Asklepiosa wychowywał centaur Chiron, który nauczył go uzdrawiania. Według legendy Asklepios udusił pewnego razu węża; wtedy podpełzł inny wąż i podał zioło, które sprawiło, że zabity wąż zmartwychwstał. Zanim ten drugi zdążył uciec, Asklepios wyrwał mu zioło z pyska, po czym używał go do wskrzeszania zmarłych. Gdy Asklepios został lekarzem na okręcie Argo wskrzesił kilku zmarłych włącznie z Minosem, królem Krety. Po tym, jak próbował ożywić Oriona, Hades, bóg świata zmarłych, bał się, że ta umiejętność jest zagrożeniem dla jego podziemnego państwa i poprosił Zeusa o interwencję. Zeus zabił Asklepiosa piorunem, ale umieścił wielkiego uzdrowiciela pośród gwiazdozbiorów jako Wężownika. Przedstawiany z ogromnym wężem towarzyszącym mu w zbieraniu ziół. Wąż ten jest oddzielnym gwiazdozbiorem, rozdzielonym na dwie części, Głowę Węża oraz Ogon Węża, właśnie przez gwiazdozbiór Wężownika.
Mimo że przez obszar gwiazdozbioru przebiega ekliptyka, Wężownika nie zalicza się w astrologii do gwiazdozbiorów zodiakalnych. Wynika to z tego, że granice tego gwiazdozbioru przecinają ekliptykę od stosunkowo niedługiego czasu – od standaryzacji gwiazdozbiorów w roku 1930. Przez gwiazdozbiór przebiega obecnie 18,6° ekliptyki – ponad 3/5 znaku Strzelca. Słońce wędruje na tle konstelacji pomiędzy 29 listopada a 18 grudnia.
GWIAZDOZBIÓR WODNIKA
Słowo Aquarius w łacińskiej nazwie gwiazdozbioru znaczy 'woda'. Starożytni Egipcjanie identyfikowali blade gwiazdy Wodnika z bogami Nilu i wierzyli, że to ten gwiazdozbiór zaczyna coroczną życiodajną powódź. W tradycji greckiej Wodnika przedstawia się jako młodzieńca rozlewającego wodę z dzbana. Przyjmuje się, że położenie dzbana tożsame jest z kształtem litery Y utworzonym z gwiazd gamma Aquarii (Sadachbia), eta Aquarii, zeta Aquarii oraz pi Aquarii. Ciecz, która wylewa się z dzbana kończy się przy zarysie głowy w konstelacji Ryby Południowej – Piscis Austrinus.
Istnieje kilka wersji opowieści wyjaśniającej pochodzenie postaci trzymającej dzban. Jedna z nich wyobraża Ganimedesa, najprzystojniejszego mężczyznę na Ziemi. Był synem Trosa, króla Troi, od imienia którego pochodzi nazwa miasta. Zeus zauroczony Ganimedesem zapragnął mieć go u swego boku. Przemieniwszy się w orła, porwał młodzieńca i przeniósł na Olimp, gdzie służył bogom, podając im wodę wymieszaną z nektarem i ambrozją. Właśnie dlatego na niebie niedaleko Wodnika znajduje się konstelacja Orłae.
MAŁA NIEDŹWIEDZICA
Konstelację Małej Niedźwiedzicy podobno wyodrębnił około 600 roku p.n.e. grecki uczony Tales. Arkas był synem nimfy Kallisto, zamienionej w niedźwiedzicę przez Herę żonę Zeusa. Kiedy miał 15 lat, natrafił na niedźwiedzicę podczas polowania. Chociaż niedźwiedzica zachowywała się dziwnie i patrzyła mu w oczy, to Arkas nie rozpoznał matki i uniósł oszczep, by ją zabić. Na szczęście Zeus przeszkodził Arkasowi, zamieniając go również w niedźwiedzia. Matka i Syn zostali przeniesieni na niebo. Hera, wściekła z powodu takiego uhonorowania obojga, zaplanowała zemstę. Przekonała Posejdona, by nie pozwolił im się zanurzać w morzu.
Z tego powodu obie konstelacje zostały umieszczone w pobliżu bieguna. Przez tysiąclecia nie zniknęły za horyzontem, oglądane z północnych szerokości geograficznych.
W innych kulturach widziano w niej skrzydło Smoka.
WIELKA NIEDŹWIEDZICA
Zagadką pozostaje, dlaczego tak wiele różnych ludów, między innymi Indianie północnoamerykańscy, wyobrażało go sobie jako niedźwiedzia. W Europie przedstawiano go jako rydwan lub wóz. Arabowie widzieli w tym gwiazdozbiorze mary lub trumnę. W greckiej mitologii konstelacja wyobraża Kallisto. Śmiertelna nimfa Kallisto była jedną z wielu miłosnych zdobyczy Zeusa. Żona Zeusa Hera postanowiła ukarać ją zaraz po tym jak urodziła syna Arkasa i zamieniła Kallisto w niedźwiedzicę. Tymczasem Arkas wyrósł na młodzieńca lubiącego polować. Pewnego dnia Hera postanowiła zaprowadzić go w okolice, gdzie mieszkała jego matka. Zeus zainterweniował, kiedy nieświadomy Arkas uniósł oszczep. Umieścił matkę i syna na niebie jako Wielką Niedźwiedzicę i Małą Niedźwiedzicę (jej syna). Wściekła po takim uhonorowaniu rywalki, Hera poprosiła boga morza, by zabronił obu niedźwiedziom odpoczywać w morzu, jak to robią inne gwiazdozbiory. To jest powodem dlaczego niedźwiedzie krążą wokół bieguna. Wiele kultur starożytnych uważało, że obie niedźwiedzice, usytuowane w pobliżu bieguna niebieskiego, obracają sferę niebieską, poganiane przez Asteriona i Charę, psy pasterskie Wolarza. W obecnych czasach Wielka Niedźwiedzica nie jest co prawda już gwiazdozbiorem całkowicie wokółbiegunowym na szerokościach geograficznych Grecji, ale było tak tysiące lat temu, gdy ten mit powstawał. Wtedy Gwiazdą Polarną była nie Polaris a alfa (α) Smoka. Obydwa niedźwiedzie natomiast znajdowały się mniej więcej naprzeciw siebie po obu stronach bieguna. W ten sposób mit ten może być uważany za dowód istnienia precesji osi ziemskiej.
W mitologii indyjskiej gwiazdozbiór utworzyło pierwszych siedmiu mędrców saptarszi, np. Angiras odpowiada gwieździe Alioth.
Wielka Niedźwiedzica jest jednym z najdawniej nazwanych gwiazdozbiorów[a]. Zarówno ludy Eurazji, jak i Ameryki Północnej, rozpoznawały w tej konstelacji kształt niedźwiedzia. Oznacza to, że gwiazdozbiór ten musiano nazwać jeszcze przed zniknięciem lądowego połączenia pomiędzy Syberią i Alaską, co najmniej 15 000 lat temu.ASTROLOGIA Wróżbiarstwo polegające na przewidywaniu przyszłości poszczególnych ludzi i wydarzeń na Ziemi na podstawie położenia ciał niebieskich na nieboskłonie.
Astralistyka postuluje, że we wszystkich kulturach świata zjawiska meteorologiczne, astralne, kosmiczne wywierają na ludzi przemożny wpływ, człowiek uważa je za znaczące lub decydujące o jego losie.
Od astrologii odróżnia się astrolatrię, czyli kult gwiazd i planet, uważanych za demony, bóstwa lub ich siedziby.
Astrologia nazywana jest czasem „wiedzą królewską”. Od początku bowiem nielicznych wówczas astrologów można było znaleźć tylko na dworach władców.
W starożytności nie występowało rozróżnienie pomiędzy astronomią a astrologią w dzisiejszym rozumieniu tych pojęć. Astrologia była wówczas wyżej ceniona jako nauka, astronomia była jedynie jej nauką pomocniczą. Mikołaj Kopernik we wstępie do swojego epokowego dzieła De revolutionibus orbium coelestium („O obrotach sfer niebieskich”) pisze o „Nauce, którzy jedni zowią astrologią, inni astronomią, a wielu spośród starożytnych szczytem matematyki”. Dopiero usunięcie w XVIII wieku katedr astrologii na uniwersytetach (m.in. na UJ) zapoczątkowało zepchnięcie jej do roli pseudonauki.
Astrologii używano przede wszystkim do prognozowania pogody oraz wyznaczania szczęśliwych dni. Większe przepowiednie, jeśli były trafne, przynosiły sławę i bogactwo. Nietrafione niejednokrotnie kończyły się śmiercią astrologa. Stąd astrolodzy dbali o to, by były dostatecznie niejasne i pozostawiające jak największą możliwość interpretacji.
Pierwotnie uważano, że ciała niebieskie reprezentują na niebie władców ziemskich. W pierwszym tysiącleciu przed n.e. ugruntował się pogląd związany z wróżbiarstwem, że indywidualne losy władców mogą być odczytane z położenia ciał niebieskich.
Nie istnieje jeden spójny system astrologiczny. Można jednak wyróżnić pewne stałe cechy wielu jej odmian. W astrologii znaczenie mają wszystkie znane planety Układu Słonecznego, łącznie z Plutonem, oraz Słońce i Księżyc. Ponadto gwiazdy stałe, planetoidy, węzły księżycowe i planetarne, a także inne punkty wyliczane za pomocą różnych technik (np. Lilith). Znaczenie mają także tzw. domy, których jest dwanaście. Domy horoskopowe opisują dziedziny życia, w których działają energie poszczególnych planet. Każdy obiekt w określonym czasie znajduje się w jakimś znaku zodiaku. Z tego względu horoskop każdego człowieka jest bardzo indywidualny. Np. domy horoskopowe zmieniają swoje położenie z każdą minutą. Nawet jeśli dwie osoby urodziły się w tym samym miejscu, niewielka różnica w czasie, mimo iż nie zmienia znacząco położenia planet – zmienia położenie domów. Każda planeta włada jakimś znakiem zodiaku lub dwoma znakami, a także domami – więc dana planeta najłatwiej wyraża się, gdy znajduje się w takim znaku czy domu. Powszechnie przyjmuje się, że najważniejsze są Słońce, Księżyc a także ascendent, który jest początkiem pierwszego domu. Ascendent oznacza punkt w obrębie zodiaku, który w czasie urodzin wschodzi na horyzoncie. Znak, w którym znajduje się ascendent, zmienia się średnio co dwie godziny. Znaczenie ma też medium coeli czyli punkt (stopień) zodiaku, w którym Słońce w dniu urodzin, w danym miejscu, znajduje się na szczycie horyzontu. Medium coeli ma związek z pracą, obecnością w społeczności i sukcesem zawodowym. Do nakreślenia horoskopu konkretnej osoby niezbędna jest więc data i dokładna godzina z minutami, a także miejsce urodzenia.
Horoskop każdego człowieka jest indywidualny, mimo tego, że fizycznie możliwe jest, by w tym samym miejscu i czasie urodziły się dwie niespokrewnione ze sobą osoby. Astrologia uzasadnia ten fakt tym, że urodzone w tym samym czasie niespokrewnione ze sobą osoby mają innych rodziców, żyją w innym środowisku a zatem ulegają innym wpływom. Astrolodzy przepowiadający przyszłość analizują więc też horoskopy rodziców czy osób, które mają znaczący wpływ na losy danej osoby. W astrologii występują cztery żywioły, żywioł powtarza się zawsze co trzy znaki. Pierwszym żywiołem, gdyż od niego zaczyna się rok astrologiczny (rok według starego kalendarza rzymskiego), jest ogień, do którego zalicza się po kolei znak Barana, Lwa i Strzelca, później następuje żywioł ziemi, do którego zalicza się Byka, Pannę i Koziorożca, następnie żywioł powietrza, do którego zalicza się Bliźnięta, Wagę i Wodnika, potem żywioł wody, do którego zalicza się Raka, Skorpiona i Ryby. Znaki zodiaku dzieli się również na trzy jakości w taki sposób, że żywioł i jakość jednoznacznie identyfikują dany znak. Te trzy jakości to kardynalna (do której należą Baran, Rak, Waga i Koziorożec), stała (do której należą Byk, Lew, Skorpion i Wodnik) oraz zmienna (do której należą Bliźnięta, Panna, Strzelec i Ryby).
Współcześni, zachodni astrolodzy zajmują się zarówno przepowiadaniem przyszłości, opisywaniem przeszłości jak i analizą osobowości. Nacisk na analizę osobowości kładzie tzw. nurt humanistyczny. Przepowiadaniem przyszłości natomiast zajmują się zwykle astrolodzy klasyczni. Ponieważ szkół astrologii klasycznej jest znacznie mniej i nurt ten nie jest jeszcze mocno skomercjalizowany, kształcenie astrologów odbywa się pod okiem tzw. mistrza, który wybiera swoich uczniów według predyspozycji zapisanych w jego horoskopie urodzeniowym.
★ ★ ★ ★ ★
|
Indeks
